بازگشت
دو جامعه شناس
نصرت شاد نصرت شاد

 

 

                      جامعه شناسی و تئوری سازان بورژوازی .

                  از نظریه تمدن تا جهان اجتماعی .

 

در مقاله کوتاه زیر به دو جامعه شناس آلمانی زبان، یهودی تبار ؛ آلفرد شوتس و نوربرت الیاس اشاره میشود .  شوتس در سال 1899 در اطریش بدنیا آمد و در سال 1959 در آنجا درگذشت . او به سبب یهودی بودن، با بقدرت رسیدن فاشیسم ، در سال 1939 به آمریکا فرار نمود .

شوتس جامعه شناسی را جهان زندگی نامید . در نظر او جهان اجتماعی و جهان زندگی انسان از آغاز جهانی است فرهنگی . او میکوشد تا به تجزیه و تحلیل ساختاری جهان اجتماعی بپردازد . گرچه او در آمریکا به محفل جدید فنومنولوگی پدیده شناسانی مانند تالکوت و پارسون پرداخت ، نظراتش ولی بعدها در مقابل نظرات حاکم پارسون قرار گرفت .

در دهه 40 قرن گذشته پراگماتیسم و عمل گرایی فیلسوفانی مانند ویلیام جیمز و جیمز دیوی در آمریکا حاکم بود . سبک کار شوتس ، از مشاهده به شناخت ، او را در آغاز هوادار هنری برگسن و فلسفه زمان نمود . او همچون نیچه و دیلتای میگفت که واقعیت همیشه یک واقعیت تفسیر و تبیین و معنی شده خصوصی و شخصی است .

یکی از دلایل مشهوریت بعدی آلفرد شوتس کتاب هابرماس " پیرامون منطق علوم اجتماعی " بود . از جمله آثار شوتس ، " ساختار معنی دار جهان اجتماعی " است . او از طریق این اثر با جنبش فنومنولوگی و پدیده شناسی هوسرل رابطه برقرار نمود . وی در مقاله " نماد ، واقعیت و جامعه " سمبل ها را پلی میان حوزه های مختلف واقعیت میداند . از جمله دیگر آثار او – مسائل شخصیت در جهان اجتماعی ، و مجموعه مقالات هستند .

      جامعه شناس مورد نظر دیگر در اینجا، آلفرد الیاس نام دارد . او در سال 1897 در شهر برسلاو در شرق دولت پرویس آنزمان در خانواده ای مرفه یهودی آلمانی تبار بدنیا آمد و در سال 1990 در هلند درگذشت . چون در سال 1933 با به قدرت رسیدن فاشیسم ، دانشگاههای آلمان از وجود یهودیان و علوم انتقادی پاکسازی شد ، او به انگلیس فرار کرد و مدت 32 سال در آنجا زیست .

وی در سال 1919 از رشته پزشکی به رشته فلسفه تغییر رشته داد و شاگرد کلاس درس کاسپارس و هوسرل گردید . او در آثارش به ناتوانی فرد در جامعه و جایگاه فرد در تاریخ میپردازد و به سئوالاتی جواب میگوید که از آغاز کار رشته جامعه شناسی یعنی از آغاز فعالیت کار آگوست کنت و کارل مارکس برای جامعه شناسان مهم بودند ؛ از آنجمله تغییرات روابط اجتماعی و سرنوشت انسان .

مهمترین اثر او " تئوری پروسه تمدن " است . او مدعی است که تغییر رفتار انسانی بخشی از پروسه تمدن است و در نتیجه تغییرات درازمدت ، جبرهای بیرونی به جبرهای درونی تبدیل میشوند و ترس از دست دادن حیثیت اجتماعی قوی ترین موتور برای تغییر اجبارهای بیرونی به اجبارهای درونی است، یعنی چیزی که از اراده و عمل انسان قوی تر است .امروزه ادعا میشود که نظریه پروسه تمدنها بخش مهم و ثابتی در جامعه شناسی غرب شده است .

اگر جرج زیمل از تراژدی فرهنگ شکایت میکرد ، و ماکس وبر انسان را اسیر در یک کلبه آهنین در جامعه میدید ، و آدرنو و هورکهایمر فاشیسم را دلیل مرگ احساسات شاعرانه انسان میدانستند ، نوربرت الیاس امید به دخالت انسان در تاریخ و تغییر آن  داشت .

بعدها از جامعه شناسی الیاس انتقاد شد که او بورژوازی و دوره سرمایه داری را فراموش کرده است . موضوع آثار او غالبا موضوعات جامعه شناسانه جامعه جهانی ، فاجعه های تاریخ آلمان بدلیل ناسیونالیسم و فاشیسم ، و بررسی جامعه شناسانه آثار هنری است .

آلفرد الیاس در سال 1977 نخستین جایزه آدرنو را از آن خود ساخت . تا سال 1976 آثار او به بیست زبان خارجی ترجمه شدند و در طول یکسال، بیست هزار جلد از کتاب " نظریه پروسه تمدن " او به فروش رفت .تا زمانیکه جنبش اجتماعی در غرب با نقد و بحث روی آثار مارکس از جمله تئوری ماتریالیسم تاریخی مشغول بود ، امکانی برای معروفیت و توجه به آثار جامعه شناسی آلفرد الیاس وجود نداشت . موضوعات پایاننامه دکترای الیاس بعدها زمینه کار اغلب تحقیقات جامعه شناسانه او شدند .

از جمله آثار آلفرد الیاس – یادداشتهایی در باره جریان زندگی ، ایده و فرد ؛ جستاری انتقادی در باره مفهوم تاریخ ، تنهایی در زمان مرگ ، انسان و جامعه درباری ، در باره پروسه تمدن ، در باره جامعه افراد ، اصول نظری پروسه اجتماعی ، بازگشت جامعه شناسان به زمان حال ، موتسارت ؛ جامعه شناسی یک نبوغ ، و تئوری نماد ، هستند .

در کتاب موتسارت انگار او به شرح بیوگرافی خود میپردازد . در کتاب تئوری نماد مینویسد که در جامعه شناسی و علوم انسانی دیگر ، باید بر دوئالیسم طبیعت و فرهنگ غالب شد .  او در زمان تبعید در انگلیس مانند مارکس که کتاب سرمایه را در سالن مطالعه موزه بریتانیا نوشت ، سالها به مطالعه و تجسس برای کتاب دو جلدی " پروسه تمدن " پرداخت که تحقیقی است روانشناسانه جامعه شناسانه .

                                       ------------------------------------------------------

Alfred Schütz 1899 – 1959

Norbert  Elias 1897 - 1990


March 19th, 2013


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
علمي و معلوماتي